شرح دعای روز بیست و هشتم ماه رمضان در چهار فراز : 1. نوافل ماه رمضان 2. مصداق تکریم انسان 3. چند راه به سوی خدا؟! 4. خداوند فقط مال تو!!
دعای روز بیست و هشتم
«اللَّهُمَّ وَفِّرْ حَظِّي فِيهِ مِنَ النَّوَافِلِ وَ أَكْرِمْنِي فِيهِ بِإِحْضَارِ الْمَسَائِلِ وَ قَرِّبْ فِيهِ وَسِيلَتِي إِلَيْكَ مِنْ بَيْنِ الْوَسَائِلِ يَا مَنْ لا يَشْغَلُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّينَ »
ترجمه: اى خدا در اين روز به اعمال نافله و مستحبات مرا بهره وافر عطا فرما و به حاضر و آماده ساختن مسائل در حقم كرم فرما و وسيله ی مرا بين وسايل و اسباب به سوى حضرتت نزديك ساز اى خدايى كه سماجت و الحاح بندگان تو را باز نخواهد داشت.
شرح فراز اول:
«اللَّهُمَّ وَفِّرْ حَظِّي فِيهِ مِنَ النَّوَافِلِ » اى خدا در اين روز به اعمال نافله و مستحبات مرا بهره وافر عطا فرما!
نوافل ماه رمضان
«نوافل» جمع «نافله» به معنای اعمال مستحبی است که بیشتر برای نمازهای مستحبی بکار برده می شود. اعمال مستحبی در ماه مبارک رمضان بسیار زیاد است: نمازهای مستحبی، دعاها، ذکرها، تلاوت قرآن، احیاء و شب زنده داری و همچنین رسیدگی به فقراء که از جایگاه ویژه ای در این ماه برخوردار است.
مفاتیح الجنان منبع بسیار جامعی برای آشنا شدن با اعمال مستحبی ماه مبارک رمضان است. ما در این ذیل این فراز از دعای روز بیست و هشتم، به توضیح دو نماز از نمازهای مستحبی این ماه عزیز بسنده می کنیم و به خاطر این که از مرحوم محدّث قمی (رحمة الله علیه) بیشتر یاد کرده باشیم متن توضیح این دو نماز را از کتاب ایشان نقل می کنیم:
«بدان كه از اعمالى كه در شب هاى ماه رمضان مستحب است به جا آورده شود هزار ركعت نماز است در مجموع اين ماه كه مشايخ و اعاظم علما در كتب خود كه در فقه يا عبادات نوشتهاند به آن اشاره نمودهاند و اما كيفيت به جا آوردن آن:
پس احاديث در باب آن مختلف است و آنچه موافق روايت ابن ابى قره است از حضرت جواد(عليه السلام) و مختار شيخ مفيد در كتاب غريه و اشراف بلكه مختار مشهور است آن است كه در دهه ی اول و دهه ی دوم ماه رمضان در هر شبى بيست ركعت خوانده شود هر دو ركعت به يك سلام:
به اين طريق كه هشت ركعت آن را بعد از نماز مغرب بخواند و دوازده ركعت ديگر را بعد از نماز عشاء و در دهه ی آخر در هر شب سى ركعت بخواند باز هشت ركعت آن را بعد از نماز مغرب و بيست و دو ركعت ديگر را بعد از نماز عشاء و مجموع اين نمازها هفتصد ركعت مىشود و باقيمانده را كه سيصد ركعت است در شب هاى قدر بخواند يعنى شب نوزدهم صد ركعت و شب بيست و يكم صد ركعت و شب بيست و سوم صد ركعت پس مجموع هزار ركعت شود
و به ترتيب ديگر نيز وارد شده و تفصيل كلام در جاى ديگر است و اين مقام را گنجايش بسط نيست و اميد كه اهل خير در عمل به اين هزار ركعت نماز مسامحه و سهلانگارى نكرده از فيض آن خود را بهرهمند نمايند و روايت شده كه:
مىخوانى بعد از هر دو ركعت از نافله هاى ماه رمضان: « اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تُطِيلَ عُمُرِي فِي طَاعَتِكَ وَ تُوَسِّعَ لِي فِي رِزْقِي يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.»
شرح فراز دوم دعای روز بیست و هشتم ماه رمضان
«وَ أَكْرِمْنِي فِيهِ بِإِحْضَارِ الْمَسَائِلِ» و به حاضر و آماده ساختن مسائل در حقم كرم فرما!
مصداق تکریم انسان
قرآن درباره ی تکریم انسان ها می فرماید: « لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّبات» (اسراء: 790) خداوند دو نوع تکریم درباره ی انسان ها اعمال نموده است: اول این که دریا خشکی را در تسخیر آنها قرار داده است و دوم این که روزیشان را طیب و پاکیزه قرار داده است.
تکریم دوم مناسب با این فراز از دعای روز بیست و هشتم است. خداوند به خاطر این که رزق طیب را به انسان ها بدهد بعضی از خوراکی ها و نوشیدنی ها را بر آن حرام ساخته و بعضی ها را مکروه نموده است. و همچنین برای بدست آوردن رزق حدود و قوانین اجباری و یا توصیه ای را وضع نموده است تا کسب و کار انسان را کرامت او تنافی پیدا نکند.
خداوند شرایطی را برای زندگی انسان در دنیا فراهم آورده است که کرامت و بزرگواری اش و تفوقی که بر دیگر موجودات دارد حفظ شود. انسان در این دنیا میهمان خداست. میزبان بعد از آماده نموده اسباب پذیرایی به میهمان می گوید: اگر چیز دیگری خواستید بگویید رودرواسی نداشته باشید. خدا نیز به انسان می آموزد که هر چه خواستی از من بخواه!
خداوند به انسان ها فرموده است ابتدا خواسته هایتان را با من مطرح کنید و بعد من انسان های خیر را با شما آشنا می سازم تا کارتان را راه بیاندازند. و به آنها هم می گویم مبادا به شما منت بگذارند بلکه بدون منت و با سرعت و مخفیانه و حفظ کرامت شما خواسته هایتان را برآورده سازند.
در قرآن و حدیث مستندات زیادی وجود دارد که انسان ها را علاوه بر کمک به دیگران به آنها گوشزد می کند که آداب کمک را به درستی یاد گرفته و ملتزم به آن باشید و مبادا احترام نیازمندان را نگه ندارید.
شرح فراز سوم دعای روز بیست و هشتم ماه رمضان
«وَ قَرِّبْ فِيهِ وَسِيلَتِي إِلَيْكَ مِنْ بَيْنِ الْوَسَائِلِ » و وسيله ی مرا بين وسايل و اسباب به سوى حضرتت نزديك ساز!
چند راه به سوی خدا؟!
جمله ای حکیمانه در بعضی از کتاب ها وجود دارد که درست ترجمه نشده و در نتیجه اشتباه توضیح داده شده است، ان جمله این است: «الطرق إلى الله بعدد أنفاس الخلائق.» ترجمه ای که شده است این است: راه های رسیدن به خداوند به عدد همه ی خلایق است.
بر اساس این ترجمه این نتیجه گیری اشتباه شده است که: هر انسانی به نحوی به خدای خود تقرب می جوید. نباید انسان ها را مجبور نمود تا از روش هایی خاصی پیروی کنند. این سخن در واقع شریعت را نفی می کند و به طریقت تأکید می کند و می گوید طریق محدود در شریعت نیست بلکه هر راهی که بتواند سالک را به حقیقت برساند مقدس است.
این تفکر موجب به وجود آمدن مکتب های مختلف انحرافی شده است و در این زمان نیز با ادبیات جدید این گونه مطرح می شود که: دین تجربه ای درونی و شخصی است لذا نباید نسبت به آن تعصب داشت و تلاش نمود تا دیگران را هم رأی خود نمود. دین مال درون خانه هاست نه سطح خیابان ها!
اشتباهی که در ترجمه این جمله شده است این است که: «انفاس» جمع «نَفَس» است نه «نَفْس» جمع «نَفْس» نفوس است. نَفَس به همین معنایی است که در فارسی کاربرد دارد. اما نَفْس به معنای شخص و نفر است. این جمله می گوید: به عدد نفس هایی که انسان می کشد راه به سوی خداوند وجود دارد.
توضیح این که در هر نفَسی و لحظه ای از زندگی باید راهی را برای رسیدن به خداوند جست و راه را گم نکرد!
این جمله اگر آنطور که ما معنی کردیم تفسیر شود سخن حقی است و اگر غیر این باشد نمی تواند جمله درستی باشد و اصراری هم نیست که حتما معنای درستی برای آن درست شود زیرا این جمله به هیچ یک از حضرات معصومین اسناد داده نشده است.
آنچه بنده در این فراز دعای روز بیست و هشتم از خداوند می خواهد این است که خدایا: با توجه به شرایطی که در زندگی دارم راه و وسیله ی مناسب برای این که رضایتت را جلب کنم و به تو نزدیک شوم برایم مهیا کن و به من الهام کن که چه کنم!
بالاخره افضل اعمال برای هرکس فرق می کند. تفضیل یک عمل بر عملی دیگر با توجه به شرایط متفاوت است. زمان جنگ افضل اعمال حنگ است ولی در زمان صلح عملی دیگر است.
مصادیق افضل اعمال
خوب است که در ذیل این فراز از دعای روز بیست و هشتم به مصداق های با فضیلت ترین اعمال بپردازیم:
طبق احادیث، «افضل اعمال» می تواند هریک از امور ذیل باشد که هر فردی با توجه به شرایطی که دارد آنها را برای انجام دادن در اولویت قرار دهد:
1.دين: فقه در دين، ايمان بدون شك، علم به خداوند و تفكر در قدرت او، تواضع براي او، توكل و رضا، توحيد، ايمان و بعد جهاد و بعد حج.
2.عمل: انجام طاعاتی كه موجب بهشت و خلاصي از دوزخ مي-شود، عمل به سنت، مطلق عمل به آگاهی ها و عمل مداوم. عمل خالص، خصوصا در دادن ها و گرفتن های مالی، به ویژه عمل با انگیزه محبت خداوند، مخفی نمودن عمل، خصوصا صدقه. سخت ترين عمل مثل وضو در سرما و عملی که نفس از انجام آن کراهت دارد.
3.تقوي: ترك معصيت، بخصوص ورع در ماه رمضان، احتیاط نزد امور شبهه ناک، خصوصا در امور مربوط به خوراکی و جنسی. جهاد با نفس و جنگ با هوس و پشت نمودن به دنيا. خصوصا غلبه بر عادات، کوتاه نمودن آرزو، عزلت گزيني از مردم، بغض دنيا بعد از معرفت به خداوند، تسليم و ورع، ايمان و نان حلال.
4.عبادات:
- نماز در وقت، خصوصا اول وقت و با جماعت و انتظار تشکیل جماعت، گريه در نماز، خواندن نماز شب.
- جهاد
- حج همراه با اعمال نیک (حج مبرور)
- استدامت به ذكر، به خصوص لا اله الا الله، و همچنین اضافه نمودن: لاحول و لاقوة الا بالله به آن، خصوصا هنگام مرگ، و نيمه شب و یاد مرگ.
- دعا، بخصوص استغفار، همراه با ندامت و ذکر صلوات،به خصوص صلوات عصر جمعه.
- تلاوت قرآن تا دم مرگ.
5. ولايت: حب و بغض في الله، خصوصا حب امام علي(عليه السلام)، اكرام اظهار كنندگان محبت اهل البيت (علیهم السلام)، زيارت قبر امام حسين (عليه السلام)، انتظار فرج، همراهي با حق، معرفت داشتن نسبت به اهل البيت(علیهم السلام) در شروع و ختم همه ی کارها.
6. اخلاق: خوش خلقی خصوصا مروّت، صبر بر اذيت مردم و مدارات با آنها، تواضع، مواسات، قناعت، سكوت، خصوصا صَمت (صمت به معنای سکوت کردن در جایی که نباید سخن گفت)، صمت در مقابل شبهه، پوشاندن عيوب مسلمان، ايمان و بعد صله ی رحم و بعد امر به معروف، اطعام، نیکو نمودن سخن، دوست داشتن اطفال به خاطر فطرت توحيدي، جلوگيري از اتهام بخل (با میهمانی دادن).
7. افضل اعمال در موضوع خاص: نماز و قرائت قرآن هنگام گرفتگی ماه.
شرح فراز چهارم دعای روز بیست و هشتم ماه رمضان
« يَا مَنْ لا يَشْغَلُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّينَ » اى خدايى كه سماجت و الحاح بندگان تو را باز نخواهد داشت.
خداوند فقط مال تو!!
توجه به این نکته که خداوند برای هر کسی توجه مخصوص خود را دارد موجب رغبت بیشتر به دعا نمودن است.
خداوند منزه از هر گونه نقصی است. انسان ها هر چند خیّر باشند و به کار دیگران رسیدگی کنند وقتی سرشان شلوغ شود خصوصا این که چند نفر اصرار زیادی برای حل مشکلشان داشته باشند از رسیدگی به دیگران باز می مانند. ولی خداوند این گونه نیست. او به رزق همه ی موجودات هستی با همه ی فراوانی که از نظر عدد و نوع دارند رسیدگی می کند آن گونه که هر موجودی تصور می کند انگار خداوند، فقط خدای اوست!
البته این فراز از دعای روز بیست و هشتم این تذکر را نیز به انسان می دهد که وقتیمی خواهی به کار دیگران رسیدگی کنی مواظب باش برای همه ی مراجعین وقت کافی را بگذاری و زیاد شدن فعالیت ها تو را از رسیدگی عادلانه باز ندارد. ضروت دارد از ابتدا به میزانی کار قبول کنی که توان ایجاد عدالت بین آنها را برای وقت گذاری و اعمال دقت نظر، داشته باشی.
در سیره ی پیامبر عظیم الشأن اسلام آمده است که حضرت به اطرافیان خود به گونه ای توجه می کرد که هر کسی تصور می نمود که ایشان بیشتر از همه به او علاقه مند است!