شرح دعای روز نهم ماه رمضان در پنج فراز: 1. رحمت واسعه ی خدا 2. برهان رب 3. توفیق اجباری 4. ملاک کسب محبت خداوند 5. انگیزه و شوق
دعای روز نهم
«اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِيهِ نَصِيبا مِنْ رَحْمَتِكَ الْوَاسِعَةِ وَ اهْدِنِي فِيهِ لِبَرَاهِينِكَ السَّاطِعَةِ وَ خُذْ بِنَاصِيَتِي إِلَى مَرْضَاتِكَ الْجَامِعَةِ بِمَحَبَّتِكَ يَا أَمَلَ الْمُشْتَاقِينَ »
ترجمه: اى خدا مرا نصيبى از رحمت واسعه ی خود عطا فرما و به ادله روشن خود هدايت فرما و پيشانى مرا بگير و بسوى رضا و خشنودى كه جامع (هر نعمت) است سوق ده به حق دوستى و محبتت اى آرزوى مشتاقان!
شرح فراز اول دعای روز نهم ماه رمضان
«اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِيهِ نَصِيبا مِنْ رَحْمَتِكَ الْوَاسِعَةِ» اى خدا مرا نصيبى از رحمت واسعه ی خود عطا فرما!
هیچ کس نمی تواند دریافت کننده ی همه ی رحمت خداوند باشد زیرا رحمت خداوند از وسعتی بی انتها برخوردار است و انسان تا ابدیت از این رحمت ها بهره می برد.
اگر انسان در وقت نیاز مورد رحمت خداوند واقع شود و میزانی از آن نصیبش گردد دیگر با هیچ مشکلی مواجه نخواهد شد. همه ی مشکلات به خاطر محرومیت از رحمت خداوند است. وقتی رحمت الهی باشد آن وقت همه ی مشکلات تبدیل به اجر و ثواب خواهد شد و از هر شری خیری کثیر شامل حال انسان می گردد. محرومیت از رحمت خداوند همان مطرود شدن و ملعون گشتن است که از آن به خداوند پناه می بریم.
شرح فراز دوم:
«وَ اهْدِنِي فِيهِ لِبَرَاهِينِكَ السَّاطِعَةِ » به ادله ی روشن خود هدايت فرما!
برهان رب
قرآن می فرماید: « وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ» (یوسف: 24) آن زن قصد او کرد؛ و او نیز -اگر برهان پروردگار را نمی‌دید- قصد وی می‌نمود! اینچنین کردیم تا بدی و فحشا را از او دور سازیم؛ چرا که او از بندگان مخلص ما بود!
عفت حضرت یوسف سبب شد تا خداوند از او سوء را نیز برگرداند یعنی خداوند مانع از این شد که زلیخا بتواند به او ضربه بزند هر چند حضرت به زندان رفت ولی زندان باعث شد تا حضرت یارانی در آن بیابد و بعد به کمک همین یارانش بتواند در مسئولیت اقتصادی که بعدا به عهده گرفت موفق عمل نماید.
«برهان رب» هدیه ی خداوند به حضرت یوسف بود زیرا او بنده ای خالص بود. خداوند به بندگان خالصش کمک می کند تا از شدائد زندگی و فتنه های مختلف به سلامت عبور کنند.
آنچه در این دعا از خداوند خواسته می شود این است که خدایا من را از «برهان رب» محروم نساز و به وقت نیاز آن را به کمکم بفرست.
گاهی برهان را عقل ارائه می دهد وگاهی خداوند این کار را می کند. تفاوت بین این دو همان تفاوت بین دو نوع از هدایت است که قبلا به آن اشاره شد (شرح دعای روز هفتم، فراز پنجم). انسان بعد از التزام به برهان عقل به شرع رهنمون می شود و در لواء شرع به پارسایی می رسد و آن گاه خداوند او را تحت حمایت خاص خود قرار می دهد و در مواقع لزوم برهان خودش را به او می نماید. برهانی که همان یقین است.
شرح فراز سوم دعای روز نهم ماه رمضان
«وَ خُذْ بِنَاصِيَتِي إِلَى مَرْضَاتِكَ الْجَامِعَةِ» و پيشانى مرا بگیر و به سوى رضا و خوشنودى كه جامع (هر نعمت) است سوق ده!
توفیق اجباری!
«ناصیه» به موهای جلوی سر می گویند. وقتی این قسمت از موی سر توسط کسی گرفته شود به خاطر درد وارد شده و تقریبا عدم توانایی برای هرگونه دفاعی به هر طرف که او را بکشانند خواهد رفت.
مضمون این دعا همان توفیق اجباری است که با واژه ی آن آشنا هستیم. توفیق اجباری یعنی فراهم شدن زمینه ای برای انجام کارهای صالح؛ هر چند در ابتدا با یک نوع اکراه و رودرواسی همراه باشد!
جوّ دوستان می تواند انسان را به کارهای مختلفی وادار نماید. حال اگر این دوستان جزء پرهیزکاران باشند انسان وقتی درون آنها قرار می گیرد ناخودآگاه کمک می شود تا خوب باشد و پرهیزکار گردد. اصلا تعاونی که خداوند در ایجاد ارزش ها مورد تأکید قرار می دهد از همین سنخ است.« تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان» (مائده: 2)
منظور از «الْجَامِعَةِ» در «مَرْضَاتِكَ الْجَامِعَةِ» این است که رضوان خداوند جمع کننده همه ی خوبی ها است. وقتی خداوند از انسان راضی باشد و او را بپسندد و قبول کند این حکایت از جامعیت انسان می کند. حکایت از این دارد که همه ی زیبایی ها را انسان دارا شده است. خلیفه ی خداوند در زمین باید مظهر همه ی کمالات خداوند باشد. لذا است که مؤمن جامع همه ی صفات کمال است. خطبه ی 192 نهج البلاغه معروف به «خطبه ی همام» را مطالعه کنید و ببینید خداوند از چه مؤمنی خوشنود است! آری خشنودی خدا جامع همه ی صفات ارزشی است.
شرح فراز چهارم :
«بِمَحَبَّتِكَ» به حق دوستى و محبتت!
ملاک کسب محبت خداوند
مضامین دعای روز نهم ماه رمضان با استمداد از محبت خداوند مورد درخواست قرار گرفته است.
محبت خداوند شامل همه ی انسان ها نمی شود. هر چند رأفت و دلسوزی خداوند شامل همه ی انسان ها می شود «إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحيمٌ (بقره: 143)» در قرآن عده ای از انسان ها مورد محبت او قرار گرفته اند و گروهی دیگر از محبت او خارج هستند. خداوند گنه کارانی که توبه نمی کنند دوست ندارد به خصوص: تجاوزگران، ناسپاسان، کافرین، ظالمین، متکبرین، فخرفروشان، خائنین، مفسدین، مسرفین و سرمستان را. و از طرفی اهل احسان را دوست دارد به خصوص: توابین، متطهرین، متقین، صابرین، متوکلین و عدالت پیشگان را.
مضامین دعای روز نهم دارای درجه ای از اهمیت است که تنها انسان هایی که تلاش نموده اند تا در نزد خداوند جایگاهی پیدا کنند آن را درخواست می کنند. به خصوص فراز آخر این دعا حکایت از این حقیقت دارد.
شرح فراز پنجم دعای روز نهم ماه رمضان
«يَا أَمَلَ الْمُشْتَاقِينَ» اى آرزوى مشتاقان!
انگیزه و شوق
شوق در انسان هیچ زمان سطح ثابتی ندارد. به شدت متغیر و متزلزل است زیرا مواردی که انسان نسبت به آنها شوق دارد امور مادی است. وقتی انسان نسبت به امور مادی آرزویی را دارد و شوقی در او تشکیل می شود و بعد این شوق تشدید شده و فرد به هر وسیله که شده خودش را به آرزویش می رساند شوق اولیه اش فروکش می کند.
اما امور معنوی این چنین نیست زیرا این امور مادی نبوده و حدّ و مرزی ندارد. در نتیجه انسان نمی تواند به آن احاطه پیدا کند در نتیجه حس کمال خواهی انسان همچنان مشتعل باقی مانده و شوق از پرداختن به این امور نه تنها کاسته نشده که بیشتر و بیشتر می شود.
به همین خاطر است که خداوند به عنوان مصداق اکمل و اساس همه ی امور معنوی شوق برانگیزترین آرزویی است که هر انسانی می تواند آن را تجربه کند. شوق و عشقی که هیچ پایانی ندارد و بیشتر و بیشتر انسان را شعله ور می سازد!
قرآن محبت شدت یافته و به تعبیر دیگر عشق را تنها از آن مؤمنین به خداوند می داند زیرا غیر از خداوند نمی تواند محبت انسان را تبدیل به عشق کند. آن چه از عشق درباره ی غیر خداوند شنیده می شود تنها نامی از عشق را با خود یدک می کشد چون تنها در بعضی از علائم مانند عشق حقیقی خود را نشان می دهد. « مِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّه» (بقره: 165)